Ngành mật ong Việt Nam có gì đặc sắc? Tiềm năng xuất khẩu và có những thách thức như nào?
Việt Nam từ lâu đã được biết đến là quốc gia có ngành mật ong phát triển với sản lượng lớn và chất lượng đa dạng. Những tổ ong của Việt Nam không chỉ mang lại giá trị kinh tế cho người nông dân mà còn góp phần quan trọng vào xuất khẩu nông sản.
Tuy nhiên, bên cạnh tiềm năng “vàng” về xuất khẩu, ngành mật ong Việt Nam cũng đang phải đối mặt với nhiều thách thức lớn. Bài viết này Mật ong Tây Bắc sẽ giúp bạn phân tích rõ tiềm năng xuất khẩu của mật ong Việt Nam và những thách thức cần vượt qua, đồng thời gợi ý một số định hướng phát triển bền vững cho ngành.
Tiềm năng xuất khẩu của ngành mật ong Việt Nam
Ngành mật ong Việt Nam sở hữu nhiều lợi thế để chinh phục thị trường quốc tế. Dưới đây là những tiềm năng nổi bật:
Điều kiện tự nhiên thuận lợi: Việt Nam có khí hậu nhiệt đới và hệ sinh thái đa dạng, với nhiều loài hoa nở quanh năm từ Bắc vào Nam. Nguồn hoa phong phú như hoa nhãn, vải, cà phê, cao su, tràm U Minh và các loài hoa rừng khác tạo nên những dòng mật ong hương vị đặc trưng. Đây là nền tảng giúp mật ong Việt có chất lượng tốt và đa dạng chủng loại.
Sản lượng lớn, vị thế xuất khẩu cao: Mỗi năm, Việt Nam sản xuất khoảng 50.000 – 60.000 tấn mật ong, trong đó khoảng 90% phục vụ xuất khẩu. Việt Nam đã vươn lên đứng thứ 6 thế giới về xuất khẩu mật ong – một thành tựu đáng tự hào của ngành nuôi ong trong nước. Lượng mật ong xuất khẩu hàng năm đạt hàng chục nghìn tấn, đóng góp đáng kể vào kim ngạch ngoại thương của đất nước.
Nhu cầu thị trường tăng cao: Xu hướng tiêu dùng toàn cầu đang ưa chuộng các sản phẩm tự nhiên và tốt cho sức khỏe. Mật ong được xem như một thực phẩm hữu cơ giàu dinh dưỡng, có lợi cho miễn dịch và tiêu hóa. Nhu cầu mật ong trên thế giới ngày càng tăng, mở ra cơ hội lớn để mật ong Việt Nam mở rộng thị phần xuất khẩu.
Truyền thống và kinh nghiệm nuôi ong: Nghề nuôi ong đã tồn tại lâu đời tại Việt Nam, với hơn 34.000 hộ nuôi ong trải khắp các địa phương. Nhiều gia đình và trang trại có kinh nghiệm hàng chục năm trong nghề, tạo nên lực lượng lao động lành nghề và tận tâm. Đây là nền tảng nhân lực vững chắc giúp ngành ong duy trì sản lượng ổn định và đảm bảo chất lượng mật ong.
Nhờ những tiềm năng trên, mật ong Việt Nam đã thu hút sự quan tâm của nhiều thị trường quốc tế. Sản phẩm mật ong Việt không chỉ được đánh giá cao về hương vị độc đáo mà còn góp phần quảng bá hình ảnh nền nông nghiệp nhiệt đới đa dạng của Việt Nam trên thị trường thế giới.
Thách thức của ngành mật ong Việt Nam
Bên cạnh cơ hội, ngành mật ong nước ta đang phải đương đầu với không ít thách thức, cả từ phía thị trường quốc tế lẫn những vấn đề nội tại:
Rào cản kỹ thuật và tiêu chuẩn quốc tế
Các thị trường nhập khẩu lớn ngày càng đưa ra yêu cầu khắt khe về vệ sinh an toàn thực phẩm, kiểm soát chất lượng và truy xuất nguồn gốc đối với mật ong. Chẳng hạn, Liên minh Châu Âu (EU) áp dụng những quy định nghiêm ngặt về ghi nhãn xuất xứ và có kế hoạch thống nhất phương pháp phân tích để phát hiện mật ong pha trộn đường.
Nếu mật ong không đáp ứng tiêu chuẩn về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật hay bị phát hiện gian lận pha trộn, sản phẩm sẽ khó thâm nhập hoặc bị loại khỏi thị trường cao cấp. Điều này đặt áp lực lớn lên chuỗi sản xuất mật ong Việt Nam phải nâng cao chất lượng và minh bạch hơn nữa.
Phòng vệ thương mại từ thị trường Hoa Kỳ
Hoa Kỳ từng là thị trường nhập khẩu mật ong lớn nhất của Việt Nam, chiếm 90 – 95% kim ngạch xuất khẩu mật ong trước năm 2021. Tuy nhiên, các nhà sản xuất Mỹ đã kiện chống bán phá giá, khiến Bộ Thương mại Hoa Kỳ áp thuế chống bán phá giá rất cao đối với mật ong Việt Nam.
Ban đầu mức thuế sơ bộ lên tới trên 410%, và dù sau đó giảm xuống khoảng 58,74% – 61,27% (từ giữa năm 2022) thì vẫn là rào cản khổng lồ. Hệ quả là thị phần mật ong Việt Nam tại Mỹ sụt giảm mạnh, từ vị trí nhà cung cấp số 1 năm 2020 xuống thứ 7 vào năm 2022. Thuế chống bán phá giá kéo dài nhiều năm đã và đang làm hạn chế đường sang Mỹ của mật ong Việt, gây thiệt hại lớn cho toàn ngành.
Phụ thuộc vào một thị trường xuất khẩu
Việc phụ thuộc quá mức vào thị trường Mỹ bộc lộ điểm yếu của ngành mật ong Việt Nam. Khi một thị trường chiếm tỷ trọng quá lớn gặp biến động, cả chuỗi sản xuất bị ảnh hưởng nặng nề. Bài học từ thị trường Mỹ cho thấy nếu không đa dạng hóa thị trường, ngành ong sẽ luôn ở thế bấp bênh trước các rủi ro về chính sách nhập khẩu từ phía đối tác.
Kiểm soát chất lượng và uy tín sản phẩm
Một số vấn đề nội tại như tình trạng mật ong pha đường hoặc sử dụng kháng sinh, hóa chất trong quá trình nuôi ong đã từng bị phản ánh, làm ảnh hưởng đến uy tín mật ong Việt. Các yêu cầu mới đòi hỏi mật ong phải có nguồn gốc rõ ràng và không bị pha trộn. Nếu không kiểm soát chặt chẽ chất lượng ngay từ khâu sản xuất, mật ong Việt Nam dễ mất niềm tin ở các thị trường khó tính.
Yếu tố thời tiết và môi trường
Biến đổi khí hậu và suy giảm diện tích rừng đang tác động tiêu cực đến nghề nuôi ong. Mùa hoa thất thường và thiếu đa dạng làm thiếu nguồn thức ăn cho ong, dẫn đến năng suất mật ong giảm. Thêm vào đó, các loại dịch bệnh trên ong (như bọ varroa, thối ấu trùng) cũng đe dọa đàn ong. Việc lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật trong nông nghiệp xung quanh cũng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe đàn ong và chất lượng mật.
Quy mô sản xuất nhỏ, công nghệ lạc hậu
Đa phần người nuôi ong Việt Nam là hộ gia đình quy mô nhỏ, phương thức nuôi truyền thống dựa vào kinh nghiệm vẫn phổ biến. Điều này dẫn đến năng suất và chất lượng không đồng đều, khó cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Việc ứng dụng khoa học công nghệ còn hạn chế – nhiều hộ nuôi ong chưa tiếp cận các kỹ thuật hiện đại về quản lý đàn ong, kiểm soát chất lượng bằng thiết bị cảm biến hay truy xuất bằng phần mềm. Sự thiếu liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp cũng khiến chuỗi cung ứng mật ong rời rạc, chưa xây dựng được thương hiệu mạnh.
Những thách thức trên đây đòi hỏi ngành mật ong Việt Nam phải có giải pháp đồng bộ từ chính sách đến sản xuất để thích ứng và phát triển bền vững trong bối cảnh hội nhập toàn cầu.
Giải pháp phát triển và định hướng tương lai
Để khai thác tối đa tiềm năng xuất khẩu đồng thời vượt qua các thách thức, ngành mật ong Việt Nam cần triển khai nhiều giải pháp chiến lược như sau:
Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu
Giảm phụ thuộc vào một thị trường duy nhất bằng cách mở rộng sang EU, châu Á, Trung Đông và các thị trường tiềm năng khác. Thực tế, ngoài Hoa Kỳ thì châu Âu đang nổi lên như thị trường đầy tiềm năng cho mật ong Việt Nam. Việc chinh phục thị trường mới sẽ giúp ổn định đầu ra và phân tán rủi ro nếu một thị trường gặp biến động.
Nâng cao chất lượng và minh bạch chuỗi cung ứng
Đây là yếu tố sống còn để giữ vững thị trường xuất khẩu. Ngành ong cần xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc từ tổ ong đến sản phẩm cuối cùng, ghi chép đầy đủ quá trình nuôi, thu hoạch, chế biến. Đồng thời, phải kiểm soát nghiêm ngặt để mật ong nguyên chất, không pha trộn và đáp ứng các tiêu chuẩn vệ sinh, an toàn thực phẩm quốc tế. Việc đạt được các chứng nhận uy tín như Organic (hữu cơ), Fair Trade, ISO… sẽ nâng cao độ tin cậy và thương hiệu cho mật ong Việt trên thị trường thế giới.
Ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại
Công nghệ 4.0 đang mở ra cơ hội chuyển đổi từ nuôi ong truyền thống sang nuôi ong thông minh, bền vững. Các cảm biến IoT có thể giám sát nhiệt độ, độ ẩm, trọng lượng đàn ong; trí tuệ nhân tạo (AI) phân tích dữ liệu để dự báo sức khỏe đàn ong; và blockchain giúp truy xuất nguồn gốc minh bạch qua mã QR.
Thực nghiệm tại Tây Nguyên cho thấy ứng dụng công nghệ đã giúp tăng năng suất mật ong và giảm chi phí vận hành. Việc đầu tư thiết bị, công nghệ nuôi ong hiện đại không chỉ nâng cao chất lượng mật ong mà còn giúp đáp ứng dễ dàng các yêu cầu khắt khe từ thị trường nhập khẩu.
>>> Click để tìm hiểu thêm về:
Mật ong trong văn hóa Việt có gì nổi bật.
Vai trò của mật ong trong hệ sinh thái môi trường hiện nay bạn nhé!
Hỗ trợ và liên kết người nuôi ong
Nhà nước và các doanh nghiệp cần có chương trình đào tạo, tập huấn cho người nuôi ong về kỹ thuật mới, giúp họ chuyển đổi từ kinh nghiệm truyền thống sang phương pháp khoa học. Bên cạnh đó, cần hỗ trợ về vốn để các hộ nuôi nhỏ lẻ có điều kiện đầu tư thùng ong, thiết bị và công nghệ.
Việc hình thành các hợp tác xã, câu lạc bộ nuôi ong cũng rất quan trọng nhằm tăng cường liên kết sản xuất, đồng nhất chất lượng và tăng sức mạnh thương lượng trên thị trường. Khi nông dân, nhà khoa học và doanh nghiệp phối hợp chặt chẽ, chuỗi giá trị mật ong sẽ được củng cố vững chắc hơn.
Xây dựng thương hiệu mật ong Việt Nam
Để nâng tầm giá trị, cần đẩy mạnh xúc tiến thương mại và quảng bá mật ong Việt như một sản phẩm chất lượng cao từ vùng nhiệt đới. Hiện một số địa phương đã đăng ký chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm mật ong (như mật ong Sơn La, Hà Giang) và xây dựng nhãn hiệu đặc trưng.
Việc phát triển các dòng sản phẩm mật ong cao cấp, mật ong đơn hoa (hoa cà phê, hoa nhãn, hoa tràm…) với bao bì bắt mắt, câu chuyện nguồn gốc rõ ràng sẽ giúp mật ong Việt tạo dấu ấn riêng. Thương hiệu mạnh không chỉ giúp mở rộng thị trường xuất khẩu mà còn bảo vệ ngành ong trước vấn nạn hàng giả, hàng kém chất lượng.
Chú trọng phát triển bền vững và thân thiện môi trường
Xu hướng tiêu dùng xanh trên thế giới đòi hỏi sản phẩm mật ong phải đi đôi với bảo vệ môi trường và sự bền vững. Doanh nghiệp mật ong Việt Nam cần chủ động áp dụng các quy trình nuôi ong không gây hại hệ sinh thái, chẳng hạn như không chặt phá rừng lấy mật, không lạm dụng thức ăn công nghiệp hay hóa chất độc hại.
Các nỗ lực bảo tồn đa dạng sinh học (bảo vệ đàn ong nội địa, trồng thêm cây hoa tạo nguồn mật) sẽ là điểm cộng lớn khi tiếp cận những thị trường khó tính như Bắc Âu, nơi người tiêu dùng đặc biệt quan tâm đến yếu tố môi trường và phát triển bền vững. Sự minh bạch về những cam kết xanh này nên được truyền thông rộng rãi để nâng cao giá trị và uy tín của mật ong Việt.
Ngành mật ong Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để vươn xa hơn trên thị trường thế giới nhờ tiềm năng thiên nhiên ưu đãi và vị thế xuất khẩu sẵn có. Tuy nhiên, để biến cơ hội thành thành công bền vững, ngành ong cần nỗ lực vượt qua hàng loạt thách thức về tiêu chuẩn chất lượng, rào cản thương mại và nội tại sản xuất.
Sự kết hợp giữa chính sách hỗ trợ đúng đắn, tinh thần chủ động của doanh nghiệp và người nuôi ong, cùng việc áp dụng khoa học công nghệ sẽ là chìa khóa giúp mật ong Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh. Tin rằng với hướng đi phù hợp, mật ong Việt không chỉ giữ vững vị thế top đầu thế giới về xuất khẩu mà còn xây dựng được thương hiệu uy tín, chinh phục niềm tin của người tiêu dùng toàn cầu.
Các giải pháp triển khai hôm nay chính là nền móng để ngành mật ong Việt Nam tỏa sáng như một câu chuyện thành công của nông nghiệp Việt trong tương lai gần.
