Khoa học nói gì về mật ong? Chúng ta cùng tìm hiểu ngay bay giờ nhé!
Mật ong là thức quà từ thiên nhiên, do ong mật tạo ra từ mật hoa. Trong quá trình này, ong thụ phấn hút mật hoa, thổi bay hơi nước bằng cánh và pha trộn enzym để phân giải đường. Kết quả là mật ong chứa đường đơn (glucose, fructose), đồng thời giữ nồng độ nước rất thấp (15–18%) và có độ pH khá axit. Nhờ vậy, mật ong có thể bảo quản rất lâu mà ít hỏng dù không thêm chất bảo quản.
Nhiều vi sinh vật không thể sống trong môi trường ít nước, đường đặc và axit này nên mật ong gần như không mốc hỏng khi được giữ kín. Thành phần hữu cơ và enzyme trong mật ong cũng góp phần ức chế vi khuẩn, khiến nó trở thành thực phẩm “thần kỳ” bền lâu.
Thành phần dinh dưỡng và đặc tính y sinh
Mật ong chứa rất nhiều chất dinh dưỡng và hợp chất sinh học có lợi. Ngoài đường, mật ong có các vitamin, khoáng chất (magie, kali…), các axit amin và hàng trăm hợp chất thực vật (polyphenol, flavonoid) với tác dụng chống oxy hóa và kháng viêm tự nhiên. Vì vậy, mật ong vừa là chất làm ngọt tự nhiên, vừa là “dược liệu” tự nhiên với khả năng ức chế vi sinh vật và thúc đẩy chữa lành.
Các enzyme trong mật ong tạo ra hydrogen peroxide, giúp sát khuẩn vết thương và giảm nhiễm trùng. Mật ong cũng được ghi nhận hỗ trợ hệ tiêu hóa – nó kích thích vi khuẩn có lợi sống sót tốt hơn khi qua dạ dày và ruột, đồng thời giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột.
Chất chống oxy hóa mạnh: Mật ong chứa nhiều polyphenol và flavonoid có tác dụng “bắt gốc tự do”, giúp bảo vệ tế bào và giảm nguy cơ mỏi mệt, lão hóa hay bệnh mạn tính như tim mạch, ung thư. Uống nước chanh mật ong ấm hàng ngày, kèm nghệ hay các gia vị thảo mộc, có thể gia tăng hoạt tính chống oxy hóa, kích thích sản sinh kháng thể và nâng cao miễn dịch (sáng tạo kháng thể chống viêm và vi khuẩn).
Bảo vệ tim mạch: Nhiều nghiên cứu cho thấy tiêu thụ mật ong vừa phải có thể hạ huyết áp, cải thiện chỉ số lipid máu (giảm cholesterol và triglyceride), đồng thời điều hòa nhịp tim nhờ các thành phần chống viêm trong mật ong. Một đánh giá y khoa và khảo sát trên 4.500 phụ nữ cho thấy ăn mật ong thường xuyên làm giảm nguy cơ tăng huyết áp. Nhờ vậy, mật ong là lựa chọn tốt để thay thế đường trắng, góp phần phòng chống xơ vữa động mạch và bệnh tim mạch.
Chăm sóc hệ hô hấp – chữa ho: Mật ong được dùng từ lâu để giảm ho, làm dịu cổ họng. Nhiều bằng chứng khoa học cho thấy mật ong nguyên chất có hiệu quả tương đương thuốc ho không kê đơn, giúp giảm tiết đờm và giảm ho ở cả trẻ em và người lớn.
Ví dụ, Cochrane Review đã kết luận mật ong giúp giảm số lần ho và cải thiện giấc ngủ ở trẻ bị nhiễm đường hô hấp. Các mẹo dân gian như uống trà gừng chanh mật ong ấm vào buổi tối cũng dựa trên khả năng sát khuẩn, làm ấm và tăng tiết dịch nhờn của mật ong.
Hỗ trợ chữa lành vết thương và viêm da: Mật ong có đặc tính kháng khuẩn và kháng viêm tự nhiên, giúp sát trùng và thúc đẩy lành da. Khi thoa tại chỗ, mật ong tạo môi trường ẩm ướt giàu peroxide tự nhiên – đây là chất khử khuẩn nhẹ – giúp giảm nhiễm trùng, đẩy nhanh tái tạo mô và làm giảm kích thước vết loét, vết bỏng, vết thương lâu lành.
Nhiều trung tâm y tế trên thế giới còn sử dụng “mật ong y tế” (được tiệt trùng và chuẩn hóa) để điều trị vết loét và vết bỏng với hiệu quả tốt.
Tác dụng sinh lý khác: Đối với nam giới, các nghiên cứu năm 2021 cho thấy mật ong có thể cải thiện rối loạn cương dương (do các hoạt chất làm giãn mạch) và có khả năng tăng cường tinh trùng, testosterone. Mật ong cũng giúp kích thích ăn ngon, hỗ trợ gan, thận và giảm nguy cơ nhiễm trùng nhờ tăng cường hệ miễn dịch.
Với trẻ nhỏ, dùng mật ong (kèm nước ấm hoặc sữa ấm) có thể giúp giảm viêm họng, tiêu đờm nhưng không nên cho trẻ dưới 1 tuổi do nguy cơ ngộ độc bào tử (xem mục dưới).
Những phát hiện khoa học mới nổi bật
Các nghiên cứu khoa học gần đây tiếp tục mở rộng hiểu biết về mật ong và ứng dụng của nó trong y tế:
Ung thư và miễn dịch: Nghiên cứu năm 2024 tại UCLA (Mỹ) phát hiện mật ong Manuka có thể “ức chế mạnh” sự phát triển của tế bào ung thư vú nhạy cảm estrogen. Thí nghiệm trên chuột cho thấy mật ong Manuka làm giảm tới 84% kích thước khối u ung thư vú so với nhóm đối chứng mà không ảnh hưởng đến tế bào bình thường.
Mật ong này còn gia tăng hiệu quả của thuốc ung thư (tamoxifen) khi dùng đồng thời và kích thích quá trình apoptosis (tự chết) của tế bào ung thư. Các phân tích cho thấy Manuka giàu flavonoid và hợp chất phytochemical có khả năng chặn đường truyền tín hiệu quan trọng trong tế bào ung thư, từ đó ngăn sự phát triển và di căn của chúng. Phát hiện này mở ra triển vọng dùng mật ong Manuka như một liệu pháp bổ sung tự nhiên cho bệnh nhân ung thư, đặc biệt khi kháng thuốc.
Ứng dụng trong phát hiện bệnh: Một nghiên cứu đột phá khác cho thấy ong mật có thể “ngửi” ung thư phổi. Tại Đại học Michigan (Mỹ), các nhà khoa học gắn cảm biến vào não ong mật và huấn luyện chúng phân biệt hóa chất trong hơi thở người bệnh ung thư phổi.
Kết quả: ong mật đạt độ chính xác ~82% trong việc phát hiện dấu hiệu bệnh từ hơi thở so với người bình thường. Nghiên cứu này cho thấy cảm quan khứu giác cực nhạy của ong mật có thể ứng dụng trong các cảm biến sinh học tương lai để sàng lọc phát hiện sớm ung thư.
>>> Click để biết thêm về: Mật ong trong y học cổ truyền sẽ như thế nào bạn nhé!
Hỗ trợ tiêu hóa – hệ vi sinh đường ruột: Một công trình năm 2024 ở Mỹ cho thấy mật ong là chất “nuôi sống” các lợi khuẩn. Khi thêm mật ong (khoảng 21g/ngày) vào chế độ ăn kết hợp với sữa chua, mật ong giúp vi khuẩn có lợi (Bifidobacterium animalis trong sữa chua) sống sót tốt hơn qua đường tiêu hóa.
Nghĩa là mật ong như prebiotic tự nhiên, giúp cải thiện cân bằng hệ vi sinh ruột. Tuy kết quả này chưa rõ ràng cải thiện sức khỏe tổng thể ngay lập tức, nhưng nó cho thấy tiềm năng dùng mật ong để hỗ trợ men vi sinh tốt hơn trong cơ thể.
Kháng khuẩn và virus: Ngoài ra, nhiều nghiên cứu khác đã chứng minh mật ong (đặc biệt là Manuka) có hoạt tính kháng khuẩn phong phú: ức chế vi khuẩn tụ cầu vàng, Clostridium difficile và phá vỡ màng sinh học của vi khuẩn gây vết thương. Trong ống nghiệm, mật ong Manuka còn thể hiện khả năng ức chế sự nhân lên của virus cúm rất tốt.
Điều này giải thích tại sao mật ong được sử dụng làm chất bổ trợ chống nhiễm khuẩn và tăng cường sức đề kháng trong các bệnh mùa đông.
Lưu ý khi sử dụng mật ong
Mặc dù mật ong rất tốt, nhưng cần dùng hợp lý và an toàn:
Đối tượng không nên dùng: Tuyệt đối không cho trẻ dưới 12 tháng tuổi ăn mật ong nguyên chất vì trẻ còn yếu hệ miễn dịch và mật ong có thể chứa bào tử Botulinum gây ngộ độc nguy hiểm. Người có tiền sử dị ứng với phấn hoa, cần tây hoặc có bệnh lý dị ứng nghiêm trọng cũng nên thận trọng. Phụ nữ có thai hoặc người huyết áp/dinh dưỡng thấp nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng thường xuyên.
Liều lượng hợp lý: Mật ong giàu đường nên tiêu thụ điều độ. Theo chuyên gia, khoảng 2–3 muỗng canh mỗi ngày là mức an toàn, tốt cho sức khỏe miễn là hạn chế các nguồn đường khác trong khẩu phần. Người tiểu đường hoặc đang kiểm soát cân nặng cần cân nhắc thêm mật ong vào chế độ ăn vì nó có chỉ số đường huyết cao, dễ làm tăng đường máu nhanh. Dù mật ong tốt, bản chất nó vẫn là đường, nên không lạm dụng.
Cách dùng và nhiệt độ: Để giữ được dưỡng chất, nên uống mật ong ở dạng nước ấm (dưới 40°C) hoặc pha trực tiếp vào thức ăn mát. Không đun sôi mật ong (trên 60°C) vì khi đó mật ong sinh ra hydroxymethylfurfural (HMF) – chất được cho là có khả năng gây hại nếu tích tụ.
Cũng không nên pha mật ong vào rượu có cồn cao, vì nhiều thành phần có lợi của mật ong sẽ bị biến tính hoặc kết tủa. Nếu dùng ngoài da, chỉ dùng mật ong nguyên chất thoa lên vùng cần trị liệu, không nên hâm nóng hoặc trộn với quá nhiều gia vị có thể giảm hiệu quả.
Các tương tác khác: Mật ong nguyên chất hiếm khi tương tác với thuốc, nhưng trong y học cổ truyền người ta vẫn lưu ý rằng mật ong có thể ảnh hưởng đến thuốc tránh thai, thuốc hạ đường huyết nếu dùng liều cao. Nói chung, người bệnh theo chế độ điều trị đặc biệt nên tham vấn bác sĩ.
Mật ong chứa nhiều hợp chất có lợi và đã được khoa học chứng minh qua nhiều nghiên cứu. Ngoài công dụng truyền thống (chữa ho, làm lành vết thương), các phát hiện mới cho thấy mật ong tiềm năng ứng dụng trong điều trị bệnh tim mạch, hỗ trợ điều trị ung thư và tăng cường sức khỏe đường ruột.
Để tận dụng lợi ích này, hãy sử dụng mật ong đúng cách: ăn vừa phải, dùng mật ong nguyên chất và kết hợp với lối sống lành mạnh. Đó là cách khoa học khuyến nghị để mật ong phát huy tác dụng tốt nhất, an toàn cho mọi người.
Theo dõi Mật ong Tây Bắc để cập nhật thêm nhiều thông tin hữu ích hơn nữa bạn nhé!
