Nghề khai thác mật ong rừng tự nhiên không chỉ là công việc mưu sinh của đồng bào vùng cao mà còn là một nét văn hóa độc đáo gắn liền với núi rừng Tây Bắc. Giữa đại ngàn hoang sơ, những giọt mật vàng óng được thu về bằng sự dũng cảm, kinh nghiệm và lòng yêu thiên nhiên của người thợ ong. Vậy quy trình lấy mật ong rừng có gì đặc biệt? Những hiểm nguy nào đang rình rập trong mỗi chuyến đi rừng? Hãy cùng Mật ong Tây Bắc khám phá chi tiết trong bài viết dưới đây!
Đôi nét về nghề khai thác mật ong rừng tự nhiên
Mật ong rừng tự nhiên là loại mật được tạo ra từ phấn hoa của nhiều loài cây trong các khu rừng núi nguyên sinh. Bằng cách sống hoang dã, ong rừng tự kiếm ăn và làm tổ hoàn toàn không có sự can thiệp của con người. Ở vùng Tây Bắc – nơi nổi tiếng với những cánh rừng bạt ngàn – nghề khai thác mật ong rừng tuy mang lại nguồn “vàng lỏng” quý giá nhưng lại ngập tràn gian khổ và hiểm nguy.
Công việc này gắn chặt với mùa hoa rừng và đặc điểm địa hình. Mỗi năm chỉ có hai “mùa mật” chính để thu hoạch. Mùa chính từ tháng 3 đến tháng 6 Dương lịch diễn ra khi rừng Tây Bắc đua nhau khoe sắc, đàn ong kéo về làm tổ và kiếm mật.
Sau mùa mưa, ong thường di cư, nên vào cuối năm (tháng 11-12) mới xuất hiện mùa phụ – tuy nhiên mật thu được mỗi tổ thường rất ít (khoảng 1-1,5 lít, thậm chí nhiều tổ không có mật). Người đi săn mật còn có bí quyết chọn địa điểm: các triền núi nhiều nắng (hướng Tây) vì ong rừng ưa sáng, cùng với các vị trí kín đáo như cành cây lớn, vách đá hay hang đất nơi ong thường làm tổ.
Khi đi khai thác, người thợ phải dùng khói để xua đàn ong trở nên “ngơ ngác” và hạn chế nguy cơ bị đốt. Sau đó, họ cắt đứt hoặc hạ cả toàn bộ tổ ong chứa mật xuống (kể cả phấn hoa và ấu trùng) để thu lấy mật. Cách làm này giúp tận thu nhiều mật nhất có thể, nhưng đồng thời khiến mật ong rừng luôn lẫn tạp chất tự nhiên. Hậu quả là mật rất dễ lên men, tuổi thọ ngắn – thường chỉ vài tháng là bắt đầu hỏng men.
Những thách thức của nghề khai thác mật ong rừng
- Nguy cơ tai nạn cao: Thợ săn ong thường phải trèo leo trên các cây cao hoặc vách đá dựng đứng để tiếp cận tổ ong. Nhiều người khai thác bị thương, thậm chí tử vong do trượt ngã hoặc bị ong đốt khi tổ bị xâm phạm.
- Sản lượng không ổn định: Vì phụ thuộc hoàn toàn vào tự nhiên (hoa rừng, thời tiết…), mật ong rừng chỉ thu hoạch được theo mùa và thường rất thấp. Năm nào hoa nở ít hay gặp thời tiết xấu là thu nhập từ nghề này lập tức bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
- Thời gian bảo quản ngắn: Mật ong rừng chứa nhiều phấn hoa và ấu trùng, là những tác nhân thúc đẩy lên men nhanh hơn mật nuôi. Người thu hoạch phải tiêu thụ ngay hoặc xử lý tách lấy mật khỏi sáp để kéo dài thời gian dùng.
- Quy định pháp luật nghiêm ngặt: Theo Luật Lâm nghiệp hiện hành, hành vi đốt lửa để săn hoặc lấy mật ong rừng có thể bị phạt từ 1,5–3 triệu đồng. Điều này nhằm ngăn nguy cơ cháy rừng và bảo vệ tài nguyên ong rừng.
Giá trị dinh dưỡng và lợi ích kinh tế
- Giàu dinh dưỡng: Mật ong rừng chứa nhiều enzyme, vitamin và khoáng chất do ong thu thập mật từ đa dạng loài hoa trong rừng. Nhờ vậy, nó có khả năng kháng khuẩn mạnh hơn và mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe.
- Hương vị đặc trưng: Mật ong rừng có mùi thơm nồng nàn, vị ngọt đậm đà khác hẳn mật nuôi. Độ thanh ngọt có cảm giác hơi “khé” cổ là dấu ấn của mật rừng tinh khiết.
- Giá trị kinh tế cao: Do nguồn cung khan hiếm và quy trình khai thác khó khăn, mật ong rừng thường đắt hơn gấp 2–3 lần so với mật ong nuôi thông thường. Nguồn thu từ nghề này giúp cải thiện đáng kể cuộc sống đồng bào Tây Bắc, đồng thời khuyến khích việc khai thác có trách nhiệm để bảo tồn rừng và đa dạng sinh học.
Bí quyết và truyền thống dân gian của nghề khai thác mật ong rừng
Nghề săn mật ong rừng còn chứa đựng nhiều kinh nghiệm truyền thống độc đáo. Ví dụ, bà con người Thái ở Tây Bắc thường đánh dấu gốc cây khi phát hiện tổ ong (như khắc dao hoặc cắm phên nứa) để báo hiệu “đã có chủ” cho mọi người. Họ cũng truyền nhau kinh nghiệm chỉ tìm ong ở các triền núi nhiều nắng (hướng Tây) bởi ong rừng rất ưa ánh sáng mặt trời. Những bí quyết và quy ước dân gian này giúp tăng khả năng thành công khi đi lấy mật trong rừng sâu.
>>> Bạn có muốn biết: Các loại mật ong rừng phổ biến ở Tây Bắc.
Tóm lại, nghề khai thác mật ong rừng tự nhiên là sự kết hợp giữa truyền thống bản địa và bản lĩnh của người thợ. Dù phải đối mặt với leo trèo nguy hiểm, sản lượng bất ổn và quy định khắt khe, thành quả thu được thực sự đáng giá về cả dinh dưỡng lẫn kinh tế.
Mật ong rừng giúp cải thiện đời sống của người dân vùng cao và đồng thời góp phần quan trọng trong bảo tồn đa dạng sinh học vùng núi. Chính những điều thú vị và thử thách ít ai biết đã khiến nghề săn mật ong rừng trở thành một chủ đề hấp dẫn và đầy cảm hứng.
